Дужыя мужчынскія рукі крэпка трымалі яе за кісьці. Звыклая падпарадкоўвацца ўсім моўчкі, яна пакорліва йшла сярод невялікага натоўпу незнаёмых мужчын. Страху не было: па вопратцы яна пазнала сьвятароў местачковай царквы. Аднак юнацкая цікаўнасьць прымушала яе выглядваць з-пад насунутай на вочы хусткі: куды й навошта яны вядуць яе?

          Яны выйшлі на плошчу і накіраваліся да гарадзкой царквы. Ля царкоўнай сьцяны на зямлі сядзеў чалавек, басанож, без капялюшу, у простай кашулі. Яна ніколі ня бачыла яго, але здагадалася: гэта быў той дзіўны жабрак, пра якога гаворыць усё мястэчка. Людзі кажуць, што ён, напэўна, -- вар'ят: у яго ні кала ні двара, а ён жа ж ня хворы й не калека; малады здаровы дзяцюк -- а працаваць ня хоча, адно бадзяецца па гарадох, зьбірае вакол сябе людзей і тлуміць ім галаву нейкімі байкамі. Але ці то час такі, ці людзі зусім ужо зглузду паз'яжджалі: шмат хто слухае яго. Вунь і памагатых колькі ў яго сабралося, што цягаюцца разам зь ім. Бадай што такія ж лайдакі ды галота...

          Чалавек сядзеў адзін. Яны падышлі да яго. Яна непрыкметна пасунулась наперад і выцягнула шыю, каб за сьпіной сьвятара разгледзець яго.

          Ні на кога не зьвяртаючы ўвагі, ён спакойна і задуменна гуляўся са жвірам, нешта маляваў на зямлі.

​

          ...Аднойчы яна чула гаворку свайго мужа, вайсковага соцкага, зь ягонымі сябрамі. Яны гаварылі, што гэты жабрак -- ніякі не вар'ят, ён толькі прыкідваецца прыдуркам. Як раз-та ён вельмі хітры. Але ім ён вочы не засьціць! Хіба яны не разумеюць, што ён, насамрэч, -- злодзей і арыштант, і хоча забіць Цара, каб самому сесьці ўладарыць на яго месцы. Гэты самазванец называе царом сябе і баламуціць народ, каб схіліць на свой бок гэтых трутняў-галадранцаў. Але хутка яго арыштуюць і павесяць. І ўсю ягоную хеўру -- таксама...

​

          -- Гэй! Валацуга! -- заенчыў брыдкім тэнарам нехта з натоўпу. Яго падтрымалі іншыя, але старэйшы сьвятар узьняў руку, і ўсе змоўклі.

          -- Гэй, чалавек! -- загаварыў сьвятар. -- Мы прыйшлі пагаварыць з табой.

          Чалавек павольна ўзьняў галаву. Адкінуў назад валасы і пачаў спакойна разглядаць людзей, што адарвалі яго ад важнай справы.

          Цікаўнасьць апанала яе, так хацелася ёй разгледзець і зразумець гэтага дзівака. Ладны і страмкі. Простая даўгая кашуля. Валасы прамыя, даўгія. Звычайны твар. Але ж нешта-такі было ў ім незвычайнае. Ці то ў выразе твара: спакойнага і лагоднага, і здавалася, быццам, радаснага, хаця ён нават не ўсьміхаўся. "Сапраўды, блазьнюк." -- падумала яна... Ці гэтае нешта незвычайнае было ў колеры яго прыгожых вачэй і валасоў?.. Ці ў колеры ягонай скуры?.. Здавалася, што ня гэтае пякучае сонца асьвятляла ягоны твар, але, быццам, недзе ўнутры яго гарэла маленькая сьвечка, асьвячаючы ягонае цела. ...І вачэй такіх яна ніколі ня бачыла. Гэткі колер ён дзе ўзяў? Ці можа, гэта ўсе людзі там, у ягонай краіне, маюць гэткую сінь у вачах? ...А можа, ягоныя любімыя нябёсы падарылі яму гэткі колер?

         

          ...Людзі на рынку спрачаюцца. Многія кажуць: ён не блазьнюк, а проста шчыры чалавек. Ён прыйшоў з далёкай-далёкай краіны з дзіўнай назвай "нябёсы". Кажа, што там усе людзі шчасьлівыя, там няма гора і нястачы, няма злодзеяў і ашуканцаў, бо там пануюць любоў і спагада. І яшчэ ён кажа, што й тут, калі людзі будуць лагоднымі й шчырымі, то змогуць жыць шчасьліва, як і ў той краіне...

​

          -- Мы прыйшлі запытацца ў цябе. -- Працягваў старэйшы сьвятар. -- Вось ты ўсё вучыш людзей, як правільна жыць. Ты нават бярэш на сябе сьмеласьць касаваць і перарабляць нашыя старажытныя законы...

          -- Выгодная справа -- прыкідвацца сьвятым! -- Зноў заенчыў той жа голас. -- Гэта лепшы сродак прыхаваць свае асабістыя грахі!

          Старэйшына ізноў узьняў руку, суцішваючы нецярплівага.

          Юнацкае сэрца доўга не сумуе. Яна ўжо не мучылася пытаньнем, нашто ж яна спатрэбілася сьвятарам? Зь цікаўнасьцю сочачы за гэткай "размовай" (дзе адзін бок маўчыць), яна вярцела галавой, як маленькая сінічка сярод вараньня. Ёй ужо станавілася забаўна: ці то з уважлівай абыякавасьці гэтага дзівака і ледзь прыкметных хітрынак у ягоных вачах, ці то з таго, зь якой сур'ёзнасьцю расьпіналася "шаноўнае спадарства" перад нейкім жабраком.

​

          ...Любоў і спагада?.. Гэта што такое -- любоў? ...Яна ня ведала. ...І ў чым можа быць яе моц?

Калі яна была маленькай дзяўчынкай, яна сябравала з такой жа маленькай козачкай. Яна гуляла й размаўляла зь ёй. Мыла й часала ёй шорстку. Гадзінамі сумавала, седзячы на лаўцы ля хаты, пакуль чакала яе з выгану... А потым бацька ўзяў зарэзаў яе. Сказаў, што так патрэбна Богу.

          Можа, маці яе любіла?.. Яна называла яе дачушкай, прыціскаючы да сябе, шкадавала яе. Часам уздыхала, расчэсваючы ёй косы... Але ледзь у яе акругліліся грудзі, яе аддалі замуж за гэтага брыдкага, ванючага старога дзядзьку. Кажуць, так патрабуе Божы закон.

          А можа, любоў -- гэта тыя "матылі", што пачыналі біцца крыльцамі ў яе грудзях, калі яна бачыла таго новага юнака ў ейнай царкве. Яна пазнала яго: ён быў сынам суседзяў яе бацькоў, яна часам гуляла зь ім у дзяцінстве. Цяпер ён стаў ладным, прыгожым хлопцам. Сёньня яна сустрэла яго на рынку. Ён падышоў да яе, сказаў: "Я пазнаў цябе. Ты стала прыгожай. А мяне ты помніш?.. Давай твой кошык, ён цяжкі. Я данясу яго да дому." "Матылі" так забіліся ў яе грудзях, што яна нічога не змагла адказаць, толькі схіліла ніжэй галаву, каб за хусткай ён ня змог пабачыць яе здрадніцкіх вачэй і здагадацца пра "матылёў". Яны пайшлі разам. Але нават не пасьпелі нічога сказаць: амаль праз некалькі крокаў іх спынілі людзі. Хлопца адштурхнулі, а яе схапілі дужыя мужчынскія рукі... Хлопец моўчкі адышоў. Хто ж стане супярэчыць служыцелям Бога?..

​

          -- Ты ўважаеш сябе праведнікам, -- працягваў старэйшына, -- і павучаеш іншых...

          -- А ўчора ты еў вячэру нямытымі рукамі! А пазаўчора -- учыніў бойку з гандлярамі ў царкве! -- Таропка пракрычаў уладальнік тэнара і запнуўся пад позіркам старэйшыны.

​

          ...Людзі на рынку расказваюць яшчэ больш дзіўныя рэчы. Кажуць, што ён -- сын самога Бога. І што Бог паслаў свайго сына да людзей, каб той сказаў ім, што ён, Бог, пра іх думае, і навучыў сапраўдным законам, і ратаваў іх ад грахоў.

          Ну, як гэта можа быць?

          Але чаго толькі не прыдумаюць людзі! Хіба ж можна верыць гэтым манюкам -- вандроўным гандлярам, што брэшуць бяз сораму і страху! А то во яшчэ расказваюць: недзе ў сьвеце, далёка-далёка на поўначы, ёсьць дзіўная краіна. Там бывае так холадна, што вада ператвараецца ў камень. А зь неба замест дажджу падае белы пух. І зіхаціць ён, як дыяманты. Ды гэтак шмат яго нападае, што тоўстым бліскучым покрывам усьцілае ўскрозь усё навакольле: і зямлю, і дрэвы, і дамы. І ўсё становіцца белым-белым, сінім-сінім. А дыяманты тыя так зіхацяць, што ўвачах балюча. Як у казцы! ...Ну, ці ж гэтаму верыць? Байкі -- дый годзе!..

​

         -- Паглядзі сюды. -- Старэйшына раптам павярнуўся да яе. Яна хуценька апусьціла галаву, як дзіця, якое толькі што нашкодзіла. -- Вось кабета. Мы прывялі яе сюды, каб даведацца, што ты на гэта скажаш. Яна -- грэшніца. Гэтая жанчына замужам, але сёньня мы засталі яе з чужым мужчынай. Яна любадзейнічала!

Яна ўздрыгнула. Што ён такое гаворыць? Гэта ж жахлівая мана! Яна нават слова таму хлопцу не сказала! А што "матылі" жывуць у грудзях, ці ж гэта -- грэх?!

          Aле яна ведала, што азначае такое абвінавачваньне. Яны такое не даруюць... "Матылі" зьбіліся ў цяжкі-цяжкі ком страху, і ён рухнуў уніз.

         -- Наш закон гаворыць: такую жанчыну трэба забіць камянямі. Што ты на гэта скажаш? Што мы павінны зрабіць зь ёй?

         Яна прыўзьняла галаву, з надзеяй шукаючы вачыма яго позірк. У яго такія добрыя вочы, ён ня можа быць жорсткім! І раптам яны, сапраўды, паслухаюцца яго. А можа, тая любоў, што ўладарыць у яго краіне, падкажа яму, як зрабіць гэты цуд?

         Урэшце, ён загаварыў.

         -- Калі ваш закон гаворыць так, так і рабіце. Грэшную душу патрэбна ачышчаць. Калі гэткай сьмерцьцю маеце ачысьціць яе, тады забівайце яе. Але сьвятое ачышчэньне павінен рабіць толькі той, хто сам чысты. Хто ня памятае за сабой ніводнага граха?.. То кінь тады камень першым.

         Такой здрады яна не чакала. Юродзівы блазьнюк! Як яна памылілася!.. Нявольна ўцягнула галаву ў плечы, ссунулася, стала адным маленькім камком жудаснага чаканьня...

         Чакала доўга. З-за глыбока насунутай хусткі яна нічога ня бачыла. Толькі чула шолах жвіру пад нагамі людзей. Потым настала поўная цішыня. Паступова цікаўнасьць пабарола страх. Яна пачала падглядаць па баках. Урэшце, скінула хустку на плечы і азірнулася. Вакол нікога не было.

         Адзін чалавек сядзеў на зямлі і гуляўся са жвірам.

         Яна стаяла, яшчэ ня верачы ў цуд, ня ведаючы, што цяпер ёй рабіць.

         Чалавек узьняў галаву, адкінуў на плечы валасы і шырака ўсьміхнуўся:

         -- Гэй, дзяўчына! А дзе ж твае крыўдзіцелі падзеліся? -- У вачах забегалі хітрынкі.

         Яна толькі матнула галавой, ня здолеўшы што-небудзь сказаць.

         -- Ніхто не асудзіў цябе? -- Весела запытаўся ён. Ён гаварыў зь ёй проста, з лагоднай усьмешкай, як з дзіцяці.

         -- Не. -- Залыпала яна мокрымі вачыма.

         -- Дык і я не суджу цябе! -- Ён гарэзьліва падміргнуў і засьмяяўся. -- Але, супакойся, далібог. Я ж ведаю, што усё гэта ня так.

         Ніхто яшчэ не размаўляў зь ёй так. Ёй стала так хораша, яна сьмяялася разам зь ім, і сьлёзы каціліся зь яе вачэй. А ў яго вясёлых вачах панавалі Любоў і Спагада. Шалёна забіліся яе "матылі", вырваліся з грудзей, панесьлі яе д  алёка-далёка: некуды ў паднябесьсе, некуды ў краіну белай сухой вады і пухнатых дыямантаў...

         -- Спадар, а што рабіць мне цяпер? Куды йсьці?

         -- Го, дзяўчо! Ты ж -- вольны чалавек. Усе людзі вольныя. Ты можаш ісьці, куды хочаш, і рабіць, што хочаш...  Толькі глядзі, больш не грашы! -- Ён жартаўліва пагразіў ёй пальцам і зноў засьмяяўся.

         Яна хвіліну пастаяла задуменна і рашуча накіравалася да яго. Ён пасур'ёзьнеў, перавёў позірк дагары, нешта зашаптаў. Яна павяла вачыма туды, куды глядзеў ён, і раптам схамянулася, спынілася, прыціснула рукі да грудзей, ледзь ня ўскрыкнула.

         Што убачыла яна раптам ў яго вачах, ці, можа, там, у нябёсах? Можа, пачула ўпарты тупы крык натоўпу: "Распні! Распні!"?.. Ці адчула жудасны боль ад цьвікоў, што ўздымаюць жывое цела ўгару, да нябёсаў?..

         Спакойна і ўпэўнена яна падышла да яго, схіліла калені:

         -- Збавіцель, можна я застануся з Табой, каб я магла амываць Твае ногі перад вячэрай?

         Яна стрымалася. Ня выпусьціла з грудзей крык, што біўся цяпер там набатам: "Калі ў Тваіх вачах перакуляцца нябёсы, а верныя сябры паразьбягаюцца са страхам і сорамам, адракаючыся ад Цябе, -- хто зьніме з крыжа Тваё цела?! ...Акрамя мяне і Маці."

​

         ***

​

         О, Белая Русь! Хто зьніме цела тваё з крыжа?..

​

​

Таронта

Сакавік, 2002